Koło emocji Plutchnika

Koło emocji Plutchika to narzędzie, które pomaga zrozumieć emocje jako złożone, dynamiczne procesy. Plutchik stworzył model, który wykracza poza proste nazywanie emocji. Uważał, że emocje są bardziej niż tylko słowami – to procesy, które mogą mieć różne nasilenie, zmieniają się, przeplatają i mogą być trudne do wyrażenia. Koło emocji opiera się na ośmiu podstawowych emocjach, przedstawionych w formie koła, które ilustruje powiązania między nimi oraz sposób, w jaki łączą się, tworząc bardziej złożone emocje.

Podstawowe emocje Plutchika i ich pary przeciwieństw

Robert Plutchik zidentyfikował osiem emocji podstawowych, które podzielił na pary przeciwieństw: gniew-strach, wstręt-akceptacja, smutek-radość, zaskoczenie-oczekiwanie. Każda emocja podstawowa stanowi fundament, a jej przeciwstawienie pomaga lepiej zrozumieć pełne spektrum emocji. Przykładowo, przeciwstawiając radość smutkowi, podkreślamy ich różnorodne funkcje i reakcje na różne sytuacje.

Cechy emocji: intensywność, bliskość i polaryzacja

Plutchik zauważył, że emocje mają trzy główne cechy:

1. Stopień natężenia – Emocje mogą występować w różnym nasileniu, na przykład od lekkiego niepokoju po pełne przerażenie. Natężenie emocji wpływa na naszą reakcję i sposób, w jaki przetwarzamy daną sytuację

2. Bliskość emocji – Niektóre emocje są do siebie bardzo zbliżone, np. wstyd i poczucie winy, podczas gdy inne są znacznie bardziej odległe, jak radość i obrzydzenie

3. Polaryzacja emocji – Emocje często występują w parach przeciwieństw, takich jak miłość-nienawiść, radość-smutek. Taki układ pomaga lepiej zrozumieć ich skrajności i różnorodne funkcje

   
   

Struktura koła emocji

Koło emocji Plutchika przedstawia te emocje jako część dynamicznego systemu, w którym emocje o większym natężeniu znajdują się bliżej środka koła, a te o niższym natężeniu – na jego obrzeżach. W ten sposób możemy zobaczyć, jak np. smutek może nasilać się do żalu lub rozpaczy, a radość – przejść w ekstazę. Koło pozwala także dostrzec, jak emocje łączą się i tworzą nowe, bardziej złożone stany emocjonalne. Na przykład radość i akceptacja mogą łączyć się, tworząc poczucie miłości, a gniew/złość i oczekiwanie mogą tworzyć agresję.

Trzy sposoby opisu emocji według Plutchika

Plutchik wyróżnił trzy perspektywy opisu emocji:

1. Opis subiektywny – Mówimy o emocjach, takich jak smutek czy radość, używając codziennych słów, które każdy z nas intuicyjnie rozumie

2. Opis behawioralny – Emocje mogą być opisane poprzez obserwację zachowań, takich jak krzyk, ucieczka, płacz

3. Opis funkcjonalny – Z tej perspektywy emocje są reakcjami przystosowawczymi, które pomagają jednostce przetrwać. Na przykład ucieczka jako reakcja na strach ma na celu ochronę, a płacz jako wyraz smutku – pozyskanie wsparcia od otoczenia

   
   

Dlaczego emocje są tak trudne do opisania?

Plutchik podkreślał, że emocje rzadko występują w „czystej” postaci. W rzeczywistości są mieszaniną różnych stanów, które mogą się wzajemnie przenikać i nakładać. 

Opis emocji zależy też od zasobu słów, którymi dysponujemy, oraz od naszej skłonności do mówienia o emocjach. Niekiedy ludzie celowo mogą opisywać emocje w sposób odbiegający od rzeczywistości, np. z lęku przed oceną społeczną.

Wartość terapeutyczna koła emocji i jego praktyczne zastosowanie

Koło emocji ma dużą wartość terapeutyczną wspierając lepsze rozumienie i nazwanie własnych uczuć. Dzięki wizualnemu ukazaniu emocji i ich wzajemnych powiązań, łatwiej rozpoznasz, co dokładnie odczuwasz, nawet gdy emocje są złożone lub trudne do uchwycenia słowami. Koło pozwala Ci dotrzeć do pierwotnych emocji, które mogą kryć się za bardziej widocznymi reakcjami, co pomaga odkryć głębiej ukryte uczucia, takie jak strach czy smutek, stojące na przykład za wybuchami złości lub stanami napięcia.

Korzystając z koła emocji, lepiej zrozumiesz dynamikę własnych emocji, co pozwoli Ci budować zdrowsze nawyki regulacyjne i lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach. To narzędzie wspiera rozwijanie inteligencji emocjonalnej, zachęcając do akceptacji własnych emocji oraz do pełnego ich przeżywania, co w efekcie sprzyja osiąganiu większej równowagi i harmonii psychicznej.

Kiedy czujemy się zestresowani lub sfrustrowani, możemy spojrzeć na koło emocji, aby zidentyfikować dokładną emocję i jej intensywność, co pomoże nam wybrać odpowiednią reakcję. Dla przykładu, zamiast dawać się ponieść złości, możemy rozpoznać pierwotny lęk lub poczucie zagrożenia, a następnie podjąć kroki, aby go złagodzić.

Jednymi z częstych zachowań odnośnie emocji są ich wypieranie bądź tłumienie - nauczyliśmy się, że "chłopaki nie płaczą", a "złość piękności szkodzi". Takie praktyki prowadzą do braku zrozumienie własnych reakcji, a nawet chorób. Więcej o tym pisałam w tym artykule.

Podsumowanie

Koło emocji Plutchika to nie tylko mapa emocji, ale również narzędzie do ich głębszego zrozumienia. Pomaga zidentyfikować, połączyć i zrozumieć emocje oraz ich natężenie. Pozwala odkryć bardziej złożone emocje, które pojawiają się na styku podstawowych uczuć, a także lepiej zarządzać własnymi reakcjami emocjonalnymi. Dzięki temu jest użyteczne zarówno dla profesjonalistów w dziedzinie psychoterapii, jak i dla osób, które chcą świadomiej zarządzać swoimi emocjami w codziennym życiu.