Od tysięcy lat znana jest zależność między umysłem a ciałem, jednak na Zachodzie odkryto to stosunkowo niedawno. W XIX wieku francuski lekarz Claude Bernard, ojciec współczesnej fizjologii, badał zdolność komórek do adaptacji i przetrwania. W latach 30. XX wieku Walter Cannon z Uniwersytetu Harvarda wprowadził pojęcie „homeostazy” – wewnętrznej równowagi organizmu. Cannon zauważył też, że emocje wpływają na układ nerwowy, wywołując zmiany w pracy narządów wewnętrznych.
Endokrynolog Hans Selye, badając reakcje stresowe u zwierząt, zaobserwował trzyetapowy mechanizm adaptacyjny – stres aktywuje odpowiedź organizmu, co prowadzi do wyczerpania lub uzdrowienia. W 1964 roku George F. Solomon ukuł termin „psychoimmunologia,” odnosząc się do zależności między zdrowiem psychicznym a funkcjonowaniem układu odpornościowego. Jego badania pokazały, że osoby cierpiące na choroby psychiczne mają osłabiony układ immunologiczny.
W latach 70. XX wieku Robert Ader i Nicholas Cohen przeprowadzili przełomowe eksperymenty, które dały początek psychoneuroimmunologii (PNI). Ich badania na szczurach wykazały, że bodźce nerwowe wywołują reakcje układu odpornościowego. Dziesięć lat później neurobiolożka Candace Pert udowodniła, że receptory neuropeptydów, białek przenoszących sygnały między komórkami, występują zarówno w mózgu, jak i w komórkach układu odpornościowego. Odkrycie to potwierdziło, że emocje są bezpośrednio powiązane z odpornością organizmu, a układ hormonalny i immunologiczny są połączone z mózgiem i układem nerwowym.
Jak stres wpływa na organizm?
Komunikacja między mózgiem a ciałem przebiega poprzez oś przysadka-podwzgórze-nadnercza (oś HPA). Gdy doświadczamy bodźca stresowego, organizm automatycznie reaguje: podwzgórze aktywuje układ współczulny, czyli reakcję „walcz lub uciekaj.” Wydzielane są hormony stresu, takie jak kortyzol, a organizm mobilizuje siły, przyspiesza oddech, podnosi ciśnienie krwi i zwiększa napięcie mięśni.
Początkowo, w pierwszych minutach stresu, nasze ciało działa na pełnych obrotach. Wydzielanie hormonów stresu ma wtedy korzystny wpływ na odporność – pozwala organizmowi szybko odpowiedzieć na zagrożenie. Jednak, gdy stres się przedłuża, ciało zaczyna się wyczerpywać. Układ immunologiczny, który początkowo mobilizował się do walki, zaczyna słabnąć.
Cytokiny – białka odgrywające kluczową rolę w regulacji odpowiedzi immunologicznej – mogą wspierać zdrowie lub wywoływać reakcje autoagresywne. Gdy stres trwa długo, wydzielanie cytokin jest zaburzone, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego i obniża odporność. Przewlekły stres negatywnie wpływa także na neuroprzekaźniki odpowiedzialne za nastrój, takie jak serotonina i dopamina. Organizm, przeciążony ciągłym alarmem, może zacząć atakować własne tkanki, prowadząc do rozwoju chorób autoimmunologicznych.
Jakie czynniki psychologiczne wywołują reakcję stresową?
Bodziec stresowy to nie tylko fizyczne zagrożenie. Czynniki psychologiczne, takie jak niepewność, brak kontroli czy samotność, również aktywują oś HPA. Negatywne emocje, niedobory wsparcia emocjonalnego, a także stres psychiczny mogą wywoływać reakcje, które uruchamiają hormonalną burzę. Przykładem tego jest reakcja na znany bodziec, jak w eksperymencie Pavlova, gdzie pies reagował ślinieniem na dźwięk dzwonka.
Podobne reakcje obserwujemy u ludzi w sytuacjach stresujących. Badania na studentach medycyny wykazały, że poziom komórek odpornościowych wzrastał po okresie egzaminacyjnym, kiedy stres spadał, co dowodzi wpływu emocji na układ immunologiczny. Jak zauważa Gabor Maté,
tłumienie emocji prowadzi do chronicznego stresu, który destabilizuje równowagę biochemiczną organizmu i zwiększa ryzyko choróbTakie automatyczne wzorce zachowań, niegdyś służące ochronie, dziś mogą nieść więcej kłopotu niż pożytku. Takie mechanizmy możesz zrewidować w czasie sesji terapeutycznych lub dzięki ćwiczeniom z mojego workBooka "Codziennik poznawania siebie".
Niedoceniony odpoczynek
Odpoczynek jest fundamentem zdrowia, a jego wpływ sięga znacznie głębiej, niż mogłoby się wydawać. Nie chodzi tylko o odzyskanie energii fizycznej, ale również o wsparcie całego organizmu — zdrowie psychiczne, emocjonalne i zdolność do radzenia sobie ze stresem. Psychoneuroimmunologia, badająca relację między umysłem, układem nerwowym i odpornościowym, podkreśla, jak kluczowy dla równowagi organizmu jest odpowiedni odpoczynek.
Kiedy jesteśmy zestresowani i ciągle w ruchu, nasz układ nerwowy odbiera to jako stan zagrożenia. Długotrwały stres aktywuje współczulny układ nerwowy, co prowadzi do uwolnienia hormonów stresu, takich jak kortyzol. W krótkim czasie działa to mobilizująco — przyspiesza tętno, poprawia przepływ krwi i przygotowuje nas do reakcji. Jednak na dłuższą metę stała gotowość do walki obciąża układ odpornościowy i hormonalny, prowadząc do problemów zdrowotnych, takich jak osłabienie odporności, zaburzenia hormonalne, przewlekłe zmęczenie i stany zapalne.
Rola nerwu błędnego w odpoczynku
W psychoneuroimmunologii kluczowym elementem relaksu jest nerw błędny, a szczególnie jego gałąź brzuszna, która odpowiada za stan relaksu, trawienie i regenerację. Nerw błędny biegnie przez niemal całe ciało — od mózgu, przez szyję, serce, płuca, aż do narządów wewnętrznych i płciowych. Jest niczym most, który umożliwia ciału i umysłowi wzajemną komunikację. Aż 80% sygnałów w nerwie błędnym biegnie z ciała do mózgu, dzięki czemu rozluźnione ciało wysyła informację „jest bezpiecznie” i pozwala na pełną regenerację.
Wystarczy kilka prostych ćwiczeń, aby zadbać o nerw błędny, a tym samym wspomóc regenerację organizmu. Masowanie uszu, spokojne ziewanie, ćwiczenia oddechowe czy delikatne ruchy gałek ocznych to drobne działania, które pomagają wyprowadzić ciało ze stanu alarmu i wspierają pracę nerwu błędnego. Kiedy układ nerwowy przełącza się z trybu walki i ucieczki na tryb relaksu, organizm zaczyna pracować nad odbudową i regeneracją, zamiast walczyć o przetrwanie.
Odpoczynek i zdrowie całego organizmu
Warto wiedzieć, że odpoczynek wpływa na wiele aspektów zdrowia. Nerw błędny uczestniczy w kontrolowaniu ciśnienia krwi, tętna, poziomu cukru, a także w pracy wątroby, trzustki, śledziony czy nerek. Odpowiedni odpoczynek zmniejsza stan zapalny, zwiększa odporność i reguluje poziom hormonów. Pozwala także na prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego i lepszą przyswajalność składników odżywczych.
Odpoczynek to naturalna terapia
Psychoneuroimmunologia pokazuje, że odpoczynek jest jednym z najpotężniejszych narzędzi wspierających zdrowie. Stany wyczerpania, przepracowania i braku równowagi emocjonalnej to wynik przewlekłego obciążenia, któremu nie towarzyszy regeneracja. Jak mówi dr Saundra Dalton-Smith:
Odpoczynek jest najbardziej niedocenianą, wolną od chemii, bezpieczną i skuteczną alternatywą terapii dostępną dla nas za darmo.
Dbanie o regularny odpoczynek, odpowiedni oddech i regenerację pozwala organizmowi powrócić do równowagi i obniża ryzyko wielu przewlekłych schorzeń.
Jak jeszcze wspierać zdrowie przez pracę z układem nerwowym?
Choć psychoneuroimmunologia wciąż się rozwija, istnieją znane techniki wspierające zdrowie przez pracę z układem nerwowym i immunologicznym:
Praca z oddechem – spokojne przeponowe oddychanie aktywuje nerw błędny, odpowiedzialny za reakcje relaksacyjne
Praktyka mindfulness i medytacja – sprzyjają regulacji emocji i obniżają poziom kortyzolu
Relaksacja i joga – ćwiczenia takie jak nidra lub yin joga pomagają w rozluźnieniu ciała i uspokojeniu umysłu
Wsparcie społeczne – kontakty z ludźmi, którym ufamy, redukują stres i wspierają odporność
Ruch i aktywność fizyczna – umiarkowany wysiłek fizyczny stymuluje układ odpornościowy
Psychoneuroimmunologia przypomina nam, że umysł i ciało są ze sobą nierozerwalnie związane. Dbając o równowagę emocjonalną, wspieramy zdrowie ciała, a przywracając ciało do stanu równowagi, pomagamy również naszemu umysłowi.
Jeśli temat psychoneuroimmunologii wzbudził Twoje zainteresowanie, warto sięgnąć po pozycje, które dogłębniej opisują związek między umysłem a zdrowiem fizycznym. Gabor Maté w książce Kiedy ciało mówi nie. Koszty ukrytego stresu (Warszawa, Czarna Owca 2022) porusza temat wpływu emocji i tłumionych uczuć na zdrowie, odkrywając przed czytelnikami mechanizmy, które prowadzą do rozwoju chorób somatycznych. Z kolei Robert Sapolsky w książce Dlaczego zebry nie mają wrzodów? Psychofizjologia stresu (Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010) przedstawia psychofizjologiczne aspekty stresu i ich konsekwencje dla organizmu w przystępny sposób, uwzględniając przy tym wyniki najnowszych badań.
Comentários